نوار نقاله یا تسمه نقاله (Conveyor Belt) یک سیستم مکانیزه برای حمل و نقل پیوسته مواد و قطعات بین بخش‌های مختلف یک فرآیند صنعتی است. این سیستم از یک تسمه یا نوار محکم تشکیل شده که روی رولرها یا غلتک‌ها حرکت می‌کند و مواد را در مسیر مشخصی جابه‌جا می‌نماید. نوار نقاله‌ها که به آن‌ها کانوایر نیز گفته می‌شود، نقش مهمی در افزایش سرعت و بهره‌وری خطوط تولید دارند و می‌توانند انواع مواد از سبک‌ترین تا سنگین‌ترین را به شکل افقی یا شیب‌دار منتقل کنند.
از فروشگاه‌ها و فرودگاه‌ها تا صنایع بزرگ معدنی و خودروسازی، نوار نقاله‌ها کاربرد گسترده‌ای دارند. این سیستم‌ها با صرفه‌جویی در زمان و نیروی انسانی، امکان جابه‌جایی حجم بالایی از مواد را در کمترین فضا و زمان فراهم کرده و به یکی از اجزای جدایی‌ناپذیر فرآیندهای تولیدی و انبارداری تبدیل شده‌اند.
اجزای نوار نقاله و کانوایرها
-تسمه یا نوار (Belt)
بخش اصلی برای قرار گرفتن و انتقال مواد، ساخته شده از چند لایه شامل پوشش بالایی، لایه میانی و پوشش پایینی. جنس لایه‌ها می‌تواند از فولاد، پلی‌استر، نایلون، کتان یا آرامید باشد و پوشش بیرونی معمولاً از لاستیک یا PVC انتخاب می‌شود.
-فریم یا قاب (Frame)
سازه اصلی که تسمه روی آن قرار می‌گیرد و از جنس فلز یا آلیاژ مقاوم ساخته می‌شود.
-اتصالات (Couplings)
قطعاتی که نیروی موتور را به غلتک محرک منتقل می‌کنند.
-غلتک‌ها یا رولرها (Rollers)
استوانه‌هایی برای حرکت تسمه شامل غلتک محرک، غلتک متحرک و غلتک‌های راهنما.
-موتور محرک (Motor)
تأمین‌کننده نیروی حرکت سیستم.
-گیربکس یا تنظیم‌کننده سرعت (Gearbox)
مبدل سرعت موتور به سرعت مورد نیاز تسمه.
-سفت‌کن نوار (Tensioner)
مکانیزمی برای تنظیم کشش تسمه جهت عملکرد روان و بدون لغزش.
عملکرد نوار نقاله (توضیح مفصل)
عملکرد نوار نقاله بر پایه حرکت تسمه روی غلتک‌ها است. در یک سمت دستگاه، غلتک محرک قرار دارد که با اتصال به موتور و دریافت نیرو از آن، به چرخش در می‌آید. این چرخش از طریق اصطکاک یا درگیری مکانیکی به تسمه منتقل شده و باعث حرکت آن می‌شود. تسمه پس از عبور از مسیر روی غلتک‌های راهنما و حامل، مواد یا قطعات را در طول مسیر جابه‌جا می‌کند.
در انتهای مسیر، تسمه به غلتک متحرک می‌رسد که آزادانه می‌چرخد و مسیر برگشت تسمه آغاز می‌شود. این چرخه مداوم باعث می‌شود مواد از نقطه مبدا به مقصد منتقل شوند. بسته به طراحی، انتقال می‌تواند به صورت افقی، شیب‌دار یا ترکیبی انجام شود. در برخی مدل‌ها، برای کنترل بهتر حرکت مواد، تسمه مجهز به شیارها، پله‌ها یا دامن‌های جانبی می‌شود. این طراحی موجب می‌گردد عملیات حمل در شرایط مختلف از جمله شیب تند یا بار حجیم به صورت پایدار و ایمن انجام گیرد.
انواع کانوایر
۱. بر اساس ساختار و نوع انتقال
-نوار نقاله تسمه‌ای (Belt Conveyor):
این نوع کانوایر از یک تسمه متحرک برای جابجایی مواد فله‌ای یا بسته‌بندی شده استفاده می‌کند. در صنایع بسته‌بندی و خطوط سورتینگ محصولات کاربرد فراوان دارد.
-نوار نقاله زنجیری (Chain Conveyor):
صفحه متحرک این نوار از زنجیر ساخته شده که انعطاف‌پذیری بالایی دارد و برای مسافت‌های طولانی مناسب است. نمونه کاربرد آن انتقال مواد معدنی از معدن تا کارخانه فرآوری است.
-نوار نقاله رولیکی (Roller Conveyor):
متشکل از غلتک‌هایی است که اجسام سنگین و صاف را جابجا می‌کند. می‌تواند با نیروی گرانش یا به صورت دستی بدون موتور عمل کند و معمولاً برای مسیرهای کوتاه به کار می‌رود.
۲. بر اساس کاربرد
-نوار نقاله بارگیری:
جهت تسریع عملیات بارگیری محصولات در کامیون، معدن یا کارخانه‌ها استفاده می‌شود.
-نوار نقاله دستچین:
مخصوص جداسازی ناخالصی‌ها و معایب محصول، بیشتر در صنایع غذایی مانند حبوبات و میوه‌جات.
-نوار نقاله چرخشی (اسپیرال):
طراحی مارپیچی یا منحنی دارد و برای صرفه‌جویی در فضا در خطوط تولید پرترافیک استفاده می‌شود.
-نوار نقاله شیب‌دار:
برای انتقال مواد بین دو سطح با ارتفاع متفاوت، مانند بارگیری یا جابجایی بین طبقات.
-نوار نقاله ثقلی:
بدون موتور و با استفاده از نیروی گرانش کار می‌کند؛ مواد روی آن با شیب مناسب حرکت می‌کنند.
-نوار نقاله مغناطیسی:
برای حمل و جداسازی مواد فلزی، حتی در حالت عمودی یا وارونه.
-نوار نقاله ناودانی:
دارای شاسی ناودانی شکل، معمولاً شیب‌دار و مناسب برای انتقال حجم بالای مواد.
-نوار نقاله سطلی (Bucket Conveyor):
از سطل‌های متصل به هم تشکیل شده و برای انتقال مواد پودری یا دانه‌ای مانند شن، ماسه و حبوبات استفاده می‌شود. نوع عمودی آن به نام الواتور کاسه‌ای یا Z شناخته می‌شود.
-نوار نقاله جلو دستگاه بسته بندی :
این نوع نوار نقاله مختص انتقال محصول بسته بندی شده توسط دستگاه بسته بندی است که از جنس پی وی سی است و معمولا دارای سینی هایی در انتهای نوار جهت جمع آوری آسان تر محصولات است.
۳. بر اساس نیروی محرکه
-نوار نقاله برقی:
توسط موتور الکتریکی به حرکت در می‌آید و قابلیت جابجایی مداوم دارد.
-نوار نقاله گرانشی:
مشابه نوار نقاله ثقلی بوده و بدون موتور، با شیب یا فشار دستی مواد را جابجا می‌کند.
مقایسه انواع کانوایر
نوع کانوایر | ویژگی اصلی | کاربردهای معمول | نیاز به موتور |
تسمه‌ای | تسمه نرم و پیوسته برای جابجایی | بسته‌بندی، سورتینگ، حمل مواد فله | بله |
زنجیری | صفحه متحرک زنجیری، مقاوم و انعطاف‌پذیر | انتقال مواد سنگین و مسافت طولانی | بله |
رولیکی | غلتک‌های چرخان | جابجایی اجسام سنگین و صاف | اختیاری |
بارگیری | تسریع بارگیری کامیون یا مخزن | معادن، کارخانه‌ها | بله |
دستچین | سورتینگ و حذف ناخالصی | صنایع غذایی | بله |
چرخشی (اسپیرال) | مسیر مارپیچی برای صرفه‌جویی در فضا | خطوط تولید پرتراکم | بله |
شیب‌دار | انتقال در مسیر با اختلاف ارتفاع | انبار، بارگیری | بله |
ثقلی | حرکت با نیروی گرانش | حمل مواد سبک تا متوسط | خیر |
مغناطیسی | جذب و انتقال مواد فلزی | جداسازی فلزات در صنایع | بله |
ناودانی | شاسی ناودانی شکل، مقاوم | معادن، صنایع سنگین | بله |
سطلی (باکت) | سطل‌های متصل برای مواد پودری یا دانه‌ای | معادن، صنایع غذایی، کشتی‌رانی | بله |
برقی | موتور الکتریکی | همه صنایع | بله |
گرانشی | حرکت با شیب یا فشار دستی | مسیرهای کوتاه، انبار | خیر |
انتخاب جنس نوار نقاله
در صنایع مختلف، انتخاب جنس مناسب برای تسمه نوار نقاله نقش مهمی در کارایی و دوام تجهیزات ایفا می‌کند. یکی از گزینه‌های پرکاربرد، تسمه نوار نقاله‌های برزنتی یا الواتوری است که از پلاستیک تقویت‌شده با الیاف پلی‌استر یا نایلون ساخته می‌شود. این تسمه‌ها به دلیل داشتن لایه‌های برزنتی و تار و پود مستحکم، توان تحمل نیروی کشش بالا را دارند و مقاومت خوبی در برابر سایش، فشار و ضربه از خود نشان می‌دهند. به همین دلیل در حوزه‌هایی همچون صنایع معدنی، سیمان‌سازی و پروژه‌های ساختمانی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تسمه نوار نقاله‌های مدولار
نوع دیگری از تسمه‌ها، تسمه نوار نقاله‌های مدولار (پلاستیکی) هستند که از کنار هم قرار گرفتن قطعات پلاستیکی کوچک با ابعاد استاندارد تشکیل می‌شوند. این قطعات به وسیله پین یا قفل‌های ضدآب به هم متصل شده و یک سطح مقاوم در برابر ضربه و وزن بالا ایجاد می‌کنند. این مدل بیشتر در خطوط شستشو و انتقال مواد غذایی و بهداشتی به کار می‌رود و قابلیت سفارشی‌سازی طول و عرض آن، انعطاف بالایی برای کاربردهای صنعتی فراهم می‌کند.
-پارچه‌ای یا نمدی
تسمه نوار نقاله‌های پارچه‌ای یا نمدی نیز به دلیل داشتن لایه بالایی از جنس نمد، پارچه، کتان یا پلی‌استر، برای صنایع غذایی و دارویی گزینه‌ای بهداشتی محسوب می‌شوند. این تسمه‌ها در تولید محصولات پختنی مانند بیسکویت، کلوچه و نان فانتزی کاربرد زیادی دارند. ساختار آن‌ها مشابه تسمه‌های PVC است اما جنس رویه باعث شده تا سازگاری بهتری با مواد خوراکی داشته باشند.
-تسمه نوار نقاله‌های پی‌وی‌سی (PVC)
از دیگر انواع پرکاربرد، تسمه نوار نقاله‌های پی‌وی‌سی (PVC) است که به دلیل سازگاری کامل با صنایع خوراکی و بهداشتی، جایگزینی مناسب برای تسمه‌های لاستیکی در این حوزه‌ها به شمار می‌رود. این تسمه‌ها با بافت نخ مقاوم در طول و عرض، ساختار محکم و قابل اطمینانی دارند و در دو مدل صاف و آجدار تولید می‌شوند. برخی از آن‌ها مجهز به پروفیل‌های راهنما هستند تا از لغزش مواد در حین انتقال جلوگیری شود، هرچند مقاومتشان در برابر سایش و فشار کمتر از مدل‌های پلی‌یورتان است.
-تسمه نوار نقاله‌های لاستیکی و پلی‌یورتان (PU)
در نهایت، تسمه نوار نقاله‌های لاستیکی و پلی‌یورتان (PU) برای کاربردهای سنگین و صنعتی همچون معدن، سنگ، سیمان و فلزات استفاده می‌شوند. لایه‌های بالایی و زیرین آن‌ها از لاستیک یا PU تشکیل شده و درون آن‌ها تار و پود مقاومی قرار دارد که استحکام تسمه را افزایش می‌دهد. مدل‌های لاستیکی معمولاً در صنایع غیرخوراکی به کار می‌روند، در حالی که تسمه‌های PU به دلیل مقاومت بالا در برابر سایش و حرارت، در برخی کاربردهای غذایی نیز قابل استفاده‌اند، البته با رعایت استانداردهای بهداشتی.
سخن آخر
به صورت کلی می‌توان گفت انتخاب نوع مناسب نوار نقاله و کانوایر، نقش مهمی در بهبود بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و افزایش طول عمر تجهیزات ایفا می‌کند. هر یک از انواع تسمه‌ها، چه لاستیکی، پی‌وی‌سی، نمدی، مدولار یا برزنتی، ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند و متناسب با نیاز صنایع مختلف انتخاب می‌شوند. برای انتخاب بهینه، بررسی شرایط محیطی، نوع مواد جابه‌جا شده و ظرفیت موردنظر ضروری است. شرکت کاوش صنعت با تجربه و دانش فنی در این حوزه، می‌تواند مشاوری مطمئن برای خرید انواع دستگاه‌های دسته‌بندی و انتخاب نوار نقاله متناسب با نیاز شما باشد.
سوالات متداول
1.تفاوت اصلی تسمه نقاله‌های PU و PVC چیست؟
تسمه‌های PU مقاومت سایشی و دوام بالاتری نسبت به PVC دارند، اما PVC بیشتر در صنایع غذایی و بهداشتی استفاده می‌شود.
2.تسمه نوار نقاله مدولار در چه مواردی کاربرد دارد؟
این نوع تسمه به دلیل ساختار پلاستیکی و مقاوم در برابر رطوبت، بیشتر در خطوط شستشوی مواد غذایی و بهداشتی به کار می‌رود. همچنین برای مواد غذایی و سایر موادی که گرانول های سایز بزرگ دارند مناسب است.
3.آیا تسمه نوار نقاله لاستیکی برای صنایع غذایی مناسب است؟
خیر، به دلیل جنس و ترکیبات آن، معمولاً در صنایع معدنی، فلزی و ساختمانی استفاده می‌شود و برای صنایع غذایی پیشنهاد نمی‌شود.
4.چطور می‌توان بهترین نوع تسمه نوار نقاله را انتخاب کرد؟
باید عواملی مانند نوع محصول، وزن و ابعاد آن، شرایط محیطی، دمای کاری و میزان سایش در خط تولید بررسی شود و سپس با مشاوره کارشناسان اقدام به انتخاب کرد.
